«توکل‏» در احادیث اسلامى

۱- رسول خدا(ص)  «من سره ان یکون اقوى الناس فلیتوکل على الله;

 کسى که دوست دارد قوى‏ترین مردم باشد بر خدا توکل کند»!

2- در حدیث دیگرى از امیرمؤمنان على(ع) آمده است: «فى التوکل حقیقة

الایقان; حقیقت‏یقین در توکل است‏»!

3-  در داستان ابراهیم(ع)  مى‏خوانیم: هنگامى که ابراهیم(ع) را در

منجنیق گذاشتند عمویش آزر آمد و یک سیلى محکم به صورت او زد و گفت:

 از مذهب توحیدیت‏بازگرد!(ابراهیم اعتنایى به او نکرد) در این هنگام خداوند

 فرشتگان را به آسمان دنیا فرستاد تا نظاره‏گر این صحنه باشند، همه

موجودات از خدا تقاضاى نجات ابراهیم(ع) را کردند، از جمله زمین گفت:

«پروردگارا! بر پشت من بنده موحدى جز او نیست و هم اکنون در کام آتش

فرومى‏رود، خطاب آمد اگر او مرا بخواند مشکلش را حل مى‏کنم، جبرئیل در

منجنیق به سراغ او آمد و گفت: اى ابراهیم! به من حاجتى دارى تا انجام دهم؟

 ابراهیم گفت: «به تو نه! اما به پروردگار عالم آرى!» در اینجا بود که

 جبرئیل انگشترى به او داد که این جمله‏ها(که در واقع دستور نجات بود) بر

 روى آن نوشته شده بود: لا اله الا الله محمد رسول الله، الجات ظهرى الى

الله، اسندت امرى الى الله، و فوضت امرى الى الله!(این جمله‏ها که مفهوم

واقعیش همان توکل همه جانبه بر خدا بود، کار خود را کرد، و هنگامى که

ابراهیم(ع) به میان آتش پرتاب شد به تعبیر روایت: «اوحى الله الى النار

کونى بردا، فاضطربت اسنان ابراهیم من البرد حتى قال: و سلاما على

ابراهیم; در این هنگام خداوند به آتش وحى فرستاد که سرد شو! آتش آن چنان

 سرد شد که دندانهاى ابراهیم به هم مى‏خورد، سپس خطاب آمد و سلاما على

ابراهیم سرد و سالم باش براى ابراهیم (در این هنگام آتش به محیطى آرام‏بخش

 مبدل گشت) و جبرئیل در کنار ابراهیم قرار گرفت و با او به گفتگو

نشست‏».

نمرود از فراز جایگاه خود چنین گفت: «من اتخذ الها فلیتخذ مثل اله ابراهیم;

 اگر کسى مى‏خواهد معبودى براى خود برگزیند همانند معبود ابراهیم(ع) را

انتخاب کند»!

آرى توکل بر خداست که آتش‏ها را به گلستان مبدل مى‏کند، توکلى همچون

توکل ابراهیم که حتى از دست زدن به دامان جبرئیل احساس دورى از خدا

مى‏کند و معتقد است‏باید آب را از سرچشمه گرفت تا صاف‏تر و زلال‏تر باشد!

4- امام صادق(ع) در تعبیر دیگرى مى‏فرماید: «ان الغنى و العز یجولان

 فاذا ظفرا بموضع التوکل اوطناه; توانگرى و عزت پیوسته در حرکتند

هنگامى که به محل توکل برسند آنجا را وطن خود انتخاب مى‏کنند». 

یعنى قلبى که کانون توکل بر خداست هم احساس بى نیازى از ماسوى الله

مى‏کند و هم احساس عزت و قدرت، چرا که تکیه بر قدرتى کرده که بالاتر از

 همه چیز است، تکیه‏گاهى بى نیاز از همه کس و همه چیز و قدرتى شکست

ناپذیر.

5- در حدیث دیگرى همین معنى با تعبیر لطیف دیگر از امام باقر(ع) نقل

شده است، فرمود: «من توکل على الله لایغلب و من اعتصم بالله لایهزم; هر

کسى که توکل بر خدا کند مغلوب نمى‏شود و کسى که به دامن لطف خداوند

چنگ بزند شکست نمى‏خورد». 

^{فاطمه امیریان}